Εξ αποστάσεως σύγχρονη & ασύγχρονη διδασκαλία. Διευρύνοντας ακόμη περισσότερο τον ορίζοντα της εκπαίδευσης;

Σύντομη αναδρομή

Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση ξεκίνησε πριν από 150 περίπου χρόνια. Οφείλεται στην ανάπτυξη της τεχνολογίας των μεταφορών και των τηλεπικοινωνιών, οι οποίες έρχονται στο προσκήνιο με τη βιομηχανική επανάσταση. Κατά καιρούς, για την απόδοσή της έχουν χρησιμοποιηθεί όροι όπως: Εκπαίδευση δι’ αλληλογραφίας, Σπουδές δι’ αλληλογραφίας, Σπουδές κατ’ οίκον, Ανεξάρτητες σπουδές, Εξωτερικές σπουδές, Εξ αποστάσεως διδασκαλία, Εξ αποστάσεως μάθηση κ.λπ.

1840 – Ο Ιssak Ditman διδάσκει στενογραφία στη Μεγάλη Βρετανία μέσω αλληλογραφίας: Η πρώτη σύγχρονη μορφή εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Η ανάπτυξη των ταχυδρομικών υπηρεσιών τον 19ο αιώνα οδήγησε στην αύξηση των σχολών που διδάσκουν μέσω αλληλογραφίας.
1858 – Το πανεπιστήμιο του Λονδίνου γίνεται το πρώτο πανεπιστήμιο που προσφέρει «τηλεμάθηση».
1973 – Στη Βοστώνη ενθαρρύνεται η μελέτη στο σπίτι.
1911 – Το πανεπιστήμιο του Queensland στην Αυστραλία δημιούργησε τμήμα σπουδών δι’ αλληλογραφίας.
1950 – Επικρατούν ευνοϊκές συνθήκες για την εισαγωγή και υιοθέτηση ευέλικτων μορφών εκπαίδευσης, προσαρμοσμένων στα σύγχρονα κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα.
1960 – Στο πανεπιστήμιο Massey της Νέας Ζηλανδίας αρχίζει η εξ’ αποστάσεως εκπαίδευση.
1969 – Ιδρύεται το μεγαλύτερο «ανοιχτό» πανεπιστήμιο εκπαίδευσης από απόσταση, στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Με βάση τον ορισμό της UNESCO…

Εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι η υποβοηθούμενη από τα μέσα επικοινωνίας εκπαίδευση (ταχυδρομείο, ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, ραδιόφωνο, τηλεόραση, βίντεο, υπολογιστές, τηλεδιάσκεψη κ.λπ) με μικρή ή καθόλου διαπροσωπική επαφή μεταξύ εκπαιδευτικού και μαθητή, ατομική ή/και σε ομάδα. Το 1999 ο όρος προστίθεται, με την ίδια ακριβώς ερμηνεία, στο λεξικό όρων του ΜeSH (Medical Subject Headings) της Εθνικής Ιατρικής Βιβλιοθήκης των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής.

Πρόκειται για τομέα της εκπαίδευσης που αφορά στην παιδαγωγική, την τεχνολογία και τον σχεδιασμό της εκπαιδευτικής δομής και επιδιώκει την παροχή εκπαίδευσης, χωρίς την ανάγκη φυσικής παρουσίας σε συγκεκριμένο χώρο.

Οι κοινωνικές και οικονομικές εξελίξεις επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την εξέλιξη των εκπαιδευτικών συστημάτων και της παιδαγωγικής. Μια θεμελιώδης αλλαγή στον τρόπο οργάνωσης της εκπαίδευσης συντελείται στη μεταβιομηχανική εποχή, καθώς η κλασική – ακαδημαϊκή παραδοσιακή εκπαίδευση αλλάζει προσανατολισμό για να προσφέρει εξειδικευμένες γνώσεις. Έννοιες όπως τεχνική εκπαίδευση, εξειδίκευση, εξ αποστάσεως εκπαίδευση, επαγγελματική κατάρτιση, συνεχιζόμενη εκπαίδευση, επιμόρφωση, δια βίου μάθηση έχουν υπεισέλθει πλέον δυναμικά στο λεξιλόγιο της σύγχρονης εκπαίδευσης. Ωστόσο, αυτές οι μορφές εκπαίδευσης αποτελούν σημείο προβληματισμού και τριβής μεταξύ των θεωρητικών για το ρόλο που διαδραματίζουν στο εκπαιδευτικό σύστημα και για την αποτελεσματικότητά τους.

Σήμερα

H εξ αποστάσεως εκπαίδευση υλοποιείται με την υποστήριξη διαδικτυακών περιβαλλόντων. Τείνει να είναι ταυτόσημη με έννοιες όπως: ψηφιακή μάθηση (e-learning), μάθηση υποβοηθούμενη από υπολογιστή (computer assisted learning), μάθηση μέσω διαδικτύου (online learning), διαδικτυακή εκπαίδευση (online education), εκπαίδευση βασισμένη στο διαδίκτυο (web-based education).

Η δοκιμαστική περίοδος λειτουργιάς και εφαρμογής της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης έχει παρέλθει και πλέον με τον εμπλουτισμό της από τις τεχνολογίες της πληροφορίας και της επικοινωνίας έχει διευρυνθεί ανοίγοντας «παράθυρα» σε νέους δρόμους και σε καινοτόμες εφαρμογές (Λιοναράκης, 2005).

Θεμελιώδης μέθοδος των ανοικτών συστημάτων εκπαίδευσης

Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση αποτελεί γενικότερα τη θεμελιώδη μέθοδο των ανοικτών συστημάτων εκπαίδευσης και ταυτόχρονα το σημείο απόκλισης και διαφοροποίησης από τα συμβατικά (Ρες, 2004).

Η «ανοικτή» εκπαίδευση/παιδεία και κυρίως με την μέθοδο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης μπορεί να περιορίσει τις δυσκολίες παραδοσιακών μεθόδων/συστημάτων, να διευρύνει τον ορίζοντα με νέες προσεγγίσεις, χωρίς απαραίτητα να τα ανταγωνίζεται. Τα ανοικτά πανεπιστήμια δίνουν σε όλους ανεξαιρέτως και δια βίου το δικαίωμα για μόρφωση. Αυξάνουν τις εκπαιδευτικές ευκαιρίες (όσων είχαν εξαιρεθεί για οποιουσδήποτε λόγους από το παραδοσιακό σύστημα) και δρουν βοηθητικά και παράλληλα με τα συμβατικά συστήματα Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης.

Τα βασικά στοιχεία της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης

Η εξ αποστάσεως διακρίνεται από τις άλλες μορφές εκπαίδευσης κυρίως από την απόσταση που χωρίζει τον διδάσκοντα από τον διδασκόμενο, αλλά και τον κάθε διδασκόμενο ξεχωριστά.

Υπάρχουν πολλοί σε όλο τον κόσμο που επιλέγουν να μην παρακολουθήσουν συμβατικά σχολεία, κολλέγια και πανεπιστήμια, αλλά επιθυμούν να σπουδάσουν στο σπίτι τους ή στο χώρο εργασίας τους (Keegan, 2001). H Εκπαίδευση στο σπίτι (Homeschooling), από τους γονείς ή από τους δασκάλους, αποτελεί μια εναλλακτική νομική επιλογή (για τους γονείς σε πολλές χώρες) στα δημόσια ή ιδιωτικά σχολεία. Στις Ηνωμένες Πολιτείες το 2003, 41% των μαθητών που επιλέγουν αυτή την προσέγγιση, χρησιμοποίησε κάποιο είδος εκμάθησης από απόσταση. Το 20% από την τηλεόραση, το βίντεο ή το ραδιόφωνο και το 19% μέσω Διαδικτύου, και το 15% λάμβανε ταχυδρομικώς σειρές μαθημάτων αλληλογραφίας που σχεδιάστηκε ειδικά για το σκοπό αυτό.

Σε ένα αρκετά διευρυμένο τρόπο σκέψης, αποτελεί μια μορφή επικοινωνίας. Σε κανονικές συνθήκες προσφέρεται από ορισμένα σχολεία, από ανοικτά πανεπιστήμια κ.λπ.

Οι εικονικές ή ψηφιακές αίθουσες διδασκαλίας, έχουν πλέον τη δυνατότητα να «συνδέουν» πρόσωπο με πρόσωπο δημιουργικά τους εμπλεκόμενους, μέσω της τεχνολογίας. Ο εκπαιδευτικός έχει τη δυνατότητα να δει και να ακούσει τους μαθητές της τάξης του και ταυτόχρονα όλους τους άλλους διδασκόμενους, που βρίσκονται χιλιόμετρα μακριά τους. Αντίστροφα όλοι οι μαθητές μπορούν να δουν και να ακούσουν τον εκπαιδευτικό ή σε περιπτώσεις συνδιδασκαλίας τους εκπαιδευτικούς των ειδικοτήτων τους.

Ορισμένα χαρακτηριστικά…

Ως προς την τεχνολογία: Η. εξ αποστάσεως εκπαίδευση χρησιμοποιεί κυρίως την ασύγχρονη τεχνολογία.
Ως προς την πρόσβαση: Προσφέρεται εκπαίδευση στον χρόνο, στον χώρο και στον τόπο που βρίσκονται οι σπουδαστές ή ο ένας και μόνο σπουδαστής, καθώς και η δυνατότητα αμφίδρομης επικοινωνίας με άμεσο διάλογο (Wedemeyer 1981).
Ως προς την αγορά: Η αγορά της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης βασίζεται κυρίως στα εκπαιδευτικά πλεονεκτήματα που διαθέτουν οι σύγχρονες τεχνολογίες. Η αξιοποίηση τεχνολογικών μέσων όπως: Ψηφιακό εκπαιδευτικό διαδραστικό υλικό, Οπτικοακουστικά μέσα, Η/Υ – διαδραστικές επιφάνειες, βοηθούν στην υλοποίηση του περιεχομένου του προγράμματος σπουδών και συνδέουν εκπαιδευτικό και μαθητές.
Ως προς το κόστος: Δεν χρειάζεται κάποιο συγκεκριμένο κόστος για την ανέγερση και την συντήρηση κτηρίων, παρά μόνο κάποιων βασικών υποδομών.

Δύο σημαντικοί πυλώνες

Α. Σύγχρονη εξ αποστάσεως εκπαίδευση

Πρόκειται για απευθείας διδασκαλία (μετάδοση μαθήματος) σε πραγματικό χρόνο από τον εκπαιδευτικό σε μαθητές που παρακολουθούν «ζωντανά» μέσω διαδικτυακής πλατφόρμας και οποιασδήποτε υπολογιστικής συσκευής (Η/Υ, διαδραστική επιφάνεια, κινητό τηλέφωνο). Στη σύγχρονη εξ αποστάσεως εκπαίδευση, οι διαδικασίες της διδασκαλίας και της μάθησης γίνονται ταυτόχρονα. Ο εκπαιδευτικός παραδίδει το μάθημα σε ζωντανή σύνδεση, όχι απαραίτητα αμφίδρομη. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση με την υποστήριξη της τηλεδιάσκεψης είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα. Η χρήση «δωματίου ζωντανής συζήτησης» (live chatroom) βοηθά προς την κατεύθυνση αυτή. Ορισμένες δραστηριότητες της σύγχρονης εξ αποστάσεως εκπαίδευσης:

Επικοινωνία εκπαιδευτικού και μαθητών
Εισήγηση νέων εννοιών
Εργασία σε Ομάδες με καθορισμένους ρόλους για τα μέλη
Συνδιδασκαλίες με βάση κοινή θεματική περιοχή
Επαναληπτική – εμπεδωτική διαδικασία μαθήματος
Συζήτηση και απορίες πάνω στο διδακτικό αντικείμενο
Διάλογοι σε πραγματικό χρόνο (γραπτοί ή/και προφορικοί)
Αλληλεπίδραση σε κοινόχρηστα αρχεία σε πραγματικό χρόνο
Ομαδοσυνεργατική εργασία σε κοινόχρηστους πίνακες
…

Β. Ασύγχρονη εξ αποστάσεως εκπαίδευση

Είναι η διδασκαλία κατά την οποία ο μαθητής συνεργάζεται με τον εκπαιδευτικό σε διαφορετικό χρόνο από τη διαδικασία παράδοσης του μαθήματος, έχοντας πρόσβαση σε μαθησιακό υλικό και χρονοδιάγραμμα μελέτης μέσω διαδικτύου (σε συγκεκριμένες ιστοσελίδες ή πλατφόρμες που παρέχονται και βοηθούν στη διαχείριση της εκπαίδευσης (Learning Management System). Η ασύγχρονη εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι πιο διαδεδομένη. Ορισμένες δραστηριότητες ασύχγρονης εξ αποστάσεως εκπαίδευσης:

Ανάρτηση εκπαιδευτικού υλικού και πηγών προς μελέτη, ασκήσεων – εργασιών κ.λπ.
Μελέτη του εκπαιδευτικού υλικού από τους μαθητές
Υποβολή ερωτήσεων προς τον εκπαιδευτικό μέσω αντίστοιχης εφαρμογής διαχείρισης διαλόγων
Ανάπτυξη διαλόγων για ένα θέμα με αντίστοιχες τεκμηριωμένες τοποθετήσεις από τα μέλη
Λύση ασκήσεων και υποβολή των εργασιών/απαντήσεων προς τον εκπαιδευτικό της τάξης σε προθεσμία που έχει οριστεί από πριν
Αξιολόγηση των εργασιών και των ασκήσεων από τον εκπαιδευτικό και αποστολή σε κάθε μαθητή μεμονωμένα σχετικής ανατροφοδότησης
Βιντεο-μαθήματα όπου ο εκπαιδευτικός εισηγείται περιγράφει / αναλύει έννοιες με παραστατικο τρόπο αξιοποιώντας πολυμέσα
Ψηφιακές δοκιμασίες (τεστ) αυτοαξιολόγησης στις οποίες οι μαθητές βλέπουν άμεσα την προσπάθειά τους (εκτός του χρόνου της σύγχρονης διδασκαλίας)
Αλληλεπίδραση σε κοινόχρηστα αρχεία σε μη πραγματικό χρόνο
…

Σήμερα, υπάρχουν μέθοδοι εξ αποστάσεως εκπαίδευσης που αξιοποιούν και τα δύο είδη, ώστε να παρέχουν πιο ολοκληρωμένη εκπαιδευτική εμπειρία.

Στην ασύγχρονη εξ αποστάσεως εκπαίδευση καταγράφεται το πλεονέκτημα της μάθησης στον χρόνο και με το ρυθμό που επιθυμεί ο εκπαιδευόμενος.

Με την χρήση σύγχρονων συζητήσεων σε τακτά χρονικά διαστήματα, ο εκπαιδευτικός γνωρίζει τους μαθητές του και οι εμπλεκόμενοι επικοινωνούν μεταξύ τους ώστε να μην αισθάνονται αποξενωμένοι από την εκπαιδευτική κοινότητα και διαδικασία.

Η ολοένα αυξανόμενη εξικοίωση των χρηστών διαμορφώνει το διαδίκτυο και τις υπηρεσίες του. Άλλωστε, αυτό που αναφέρεται ως Web 2.0 και έχει εμπνεύσει και τον όρο e-Learning 2.0, είναι η ευκολία του χρήστη να συνεισφέρει στη δημιουργία και διαμόρφωση του περιεχομένου του διαδικτύου. Το βασικό χαρακτηριστικό των υπηρεσιών που υποστηρίζουν την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, είναι εκτός από την ευκολία χρήσης τους, η ευκολία περιήγησης στο περιεχόμενο. Έτσι, όχι μόνο υπάρχει μεγάλη ποσότητα πληροφοριών, υλικού και γνώσης, αλλά ο χρήστης έχει και τη δυνατότητα να τη διαχειριστεί …ή ακόμα καλύτερα να τη συνδιαχειριστεί.

Ένα ενδιαφέρον τμήμα που σχετίζεται με την ευκολία διαχείρισης των πληροφοριών, είναι αυτό που ονομάζεται συλλογική ευφυΐα. Παράδειγμα είναι οι διάλογοι που αναπτύσσονται από τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς τους πάνω σε ένα θέμα, όπου δίνεται η δυνατότητα της αξιολόγησης και του σχολιασμού των απόψεων. Έτσι, προηγούμενες απόψεις επηρεάζουν τις μελλοντικές, μεταφέροντας εμπειρίες και γνώση. Η μέθοδος αυτή έχει απεριόριστες δυνατότητες και τρομακτική δύναμη, καθώς επιτρέπει στον οποιονδήποτε να διαμορφώνει τεκμηριωμένα, με πολύ απλό τρόπο το περιεχόμενο της μάθησης.

Ο σύγχρονος Εκπαιδευτικός Οργανισμός στη διαδικασία αυτή. Πρόταση Δεκαλόγου για την αξιοποίηση της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης:

Καθορισμός του σκοπού, των στόχων και των δεικτών μέτρησης αποτελεσμάτων του προγράμματος εξ αποστάσεως εκπαίδευσης που πρόκειτε να ιυοθετηθεί
Διαμόρφωση – προσαρμογή αναλυτικού προγράμματος. Βασικές Παραδοχές – Επιλογή Μαθημάτων (Όλα όσα μπορούν και χρειάζεται να διδαχτούν οι μαθητές από απόσταση, μέσα από μια προσέγγιση ισορροπίας) – Αξιοποίηση σύγχρονης και ασύγχρονης εκπαίδευσης.
Διαμόρφωση ωρολογίου προγράμματος – Σημαντικές παραδοχές (Διάρκεια, διαλείμματα, αριθμός συμμετεχόντων, χρόνος στην οθόνη, προετοιμασία από τον εκπαιδευτικό).
Επιλογή της κατάλληλης ψηφιακής πλατφόρμας που διαθέτει με εύκολο τρόπο όλες τις λειτουργίες της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης (Χωρίς απαιτήσεις σε υποδομές σε συγκεκριμένο χώρο και ανεξάρτητη από λειτουργικά συστήματα και συσκευές).
Δημιουργία κατάλληλου πολυμεσικού – διαδραστικού Ψηφιακού Υλικού – Μαθητικός Υπολογιστής.
Εκπαίδευση εκπαιδευτικών στη δημιουργία, διαχείριση τάξης, καθώς και στη διαχείριση ψηφιακού πολυμεσικού εκπαιδευτικού υλικού για τη σύγχρονη και ασύγχρονη διαδικασία (Δημιουργία και διαχείριση ομάδων, αποθετήριο υλικού, οργάνωση ψηφιακού χώρου, αναθέσεις εργασιών, τηλεδιασκέψεις)
Εκπαίδευση Μαθητών και Γονέων για την αξιοποίηση των μέσων (Αποθετήριο υλικού, οργάνωση ψηφιακού χώρου, αναθέσεις εργασιών, τηλεδιασκέψεις).
Κατάρτιση κανόνων – κανονισμού ορθής χρήσης του ψηφιακού μέσου εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Δικαιώματα και υποχρεώσεις μαθητών σε μια τηλεδιάσκεψη.
Ποιοτική και Ποσοτική μέτρηση της εφαρμογής του αναλυτικού προγράμματος και αξιολόγηση των αποτελεσμάτων σε σχέση με τον αρχικό καθορισμό των δεικτών – παραδοχών.
Επικοινωνία του εγχειρήματος με επιστημονική βάση και τεκμηρίωση με τρόπο που όλοι θα κατανοήσουν την υπεραξία που προσδίδει η προσέγγιση αυτή στην εκπαιδευτική διαδικασία.

Αντί επιλόγου

Αναρωτιέμαι …αν ο συνδυασμός των τεχνολογιών με την υποστήριξη σύγχρονων μεθοδολογιών, έχει πλέον τη δυνατότητα, εκτός από το να εξυπηρετήσει την εκπαιδευτική διαδικασία, να την προσαρμόσει, να την εξελίξει, …έτσι ώστε να υπάρξει δυνατή και χωρίς απαραίτητα την τυπική οργάνωση του μαθήματος στην αίθουσα διδασκαλίας…

Πηγές

Βεργίδης, Δ., Λιοναράκης, Α., Λυκουργιώτης, Β., Μακράκης, Β., Ματραλής, Χ. (1999). Ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση- Θεσμοί και λειτουργίες Τόμος Α, Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.
Λιοναράκης, Α. (2005). Ανοικτή και εξ’ αποστάσεως εκπαίδευση και διαδικασίες μάθησης. Στο Ανοικτή και εξ’ αποστάσεως εκπαίδευση- Παιδαγωγικές και τεχνολογικές εφαρμογές. Πάτρα: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.
Λιοναράκης, Α. (1999). Εξ αποστάσεως και συμβατική εκπαίδευση: συγκλίνουσες ή αποκλίνουσες δυνάμεις. Στο Distance learning at the dawn of third millennium. Poitiers: CNED
Ρες Γιάννης, Άρθρο: Ανοικτή και εξ’ αποστάσεως Εκπαίδευση: Μια ευέλικτη, πολυμορφική, «μαθητοκεντρική» επιλογή.
Keegan Desmond, (2001), Οι βασικές αρχές της ανοικτής και εξ’ αποστάσεως Εκπαίδευσης, μετάφραση: Μελίστα Αλεξάνδρα, Εκδόσεις: Μεταίχμιο
Race, P. (1999). Το εγχειρίδιο της Ανοιχτής Εκπαίδευσης. ( Ελ. Ζέη, Μετάφρ.). Αθήνα: Μεταίχμιο.
History of Alternative Education in the United States
HSLDA. «Homeschooling in New York: A legal analysis». Retrieved 2008-11-20.

Βασίλης Οικονόμου 4/2020