Έξι Καπέλα Σκέψης (Six Thinking Hats)

Τι είναι…

Η μεθοδολογία «Έξι Καπέλα Σκέψης» («Six Thinking Hats»), του Edward de Bono περιγράφει ένα εργαλείο για ομαδική συζήτηση και ατομική σκέψη με τη βοήθεια «έξι χρωματιστών καπέλων». Η ιδέα παράλληλης σκέψης παρέχει ένα μέσο στις ομάδες, ώστε να προγραμματίσουν νοητικές διαδικασίες με ένα λεπτομερή και συνεκτικό τρόπο. Στόχος: «να σκεφτόμαστε από κοινού πιο αποτελεσματικά».

Είναι μια τεχνική για να εξετάζουμε τις επιπτώσεις μιας απόφασης από διάφορες «οπτικές γωνίες». Επιτρέπει να υπεισέρχονται το απαραίτητο συναίσθημα και ο σκεπτικισμός σ’ αυτές, που σε διαφορετική περίπτωση θα ήταν καθαρά λογικές αποφάσεις. Δίνει την ευκαιρία για ανάπτυξη δημιουργικότητας μέσα από τη λήψη αποφάσεων. Αναφέρεται ότι σχέδια που έχουν αναπτυχθεί με τη χρήση της τεχνικής των “έξι καπέλων σκέψης” είναι σαφώς πιο ανθεκτικά.

Κάθε “Σκεπτόμενο Καπέλο” (‘Thinking Hat’) είναι ένας διαφορετικός τρόπος σκέψης …οι οποίοι παρουσιάζονται στη συνέχεια:

Άσπρο Καπέλο: Εστιάζουμε στα διαθέσιμα στοιχεία. Εξετάζουμε τις πληροφορίες που έχουμε στη διάθεσή μας και τι μπορούμε να μάθουμε από αυτές. Ψάχνουμε για κενά στη γνώση μας και είτε προσπαθούμε να τα αναπληρώσουμε είτε να τα λάβουμε υπόψη μας. Αναλύουμε τις προηγούμενες τάσεις και προσπαθούμε να εξάγουμε συμπεράσματα από ιστορικά στοιχεία.

Κόκκινο Καπέλο: Εξετάζουμε τα προβλήματα χρησιμοποιώντας τη διαίσθηση, την αυθόρμητη αντίδραση και το συναίσθημα. Το κόκκινο καπέλο επιτρέπει την ελεύθερη έκφραση συναισθημάτων, διαίσθησης και συγκινήσεων χωρίς καμία δόση απολογίας και χωρίς εξήγηση. Το κόκκινο καπέλο ζητά από ένα άτομο να εκφράσει τα συναισθήματά του στο θέμα αυτή τη χρονική στιγμή.

Μαύρο Καπέλο: Εξετάζουμε τα «μελανά» σημεία της απόφασης προσεκτικά και αμυντικά. Προσπαθούμε να δούμε τι μπορεί να μην λειτουργήσει σωστά. Είναι σημαντικό γιατί δίνει έμφαση στα αδύνατα σημεία ενός σχεδίου. Μας επιτρέπει να ετοιμάσουμε εναλλακτικά σχέδια αντιμετώπισής των κακών σημείων του. Το «μαύρο καπέλο» σκέψης βοηθά να νάνουμε τα σχέδια μας πιο ανθεκτικά. Μας βοηθά να επισημάνουμε τα ψεγάδια που μπορεί να αποβούν μοιραία και τους κινδύνους που τυχόν αντιμετωπίσουμε, πριν να αρχίσουμε τη δράση. Το «μαύρο καπέλο» σκέψης είναι ένα από τα πραγματικά οφέλη αυτής της τεχνικής – πολλοί επιτυχημένοι άνθρωποι συνηθίζουν τόσο πολύ στον θετικό τρόπο σκέψης που συχνά δεν μπορούν να δουν τα προβλήματα εκ των προτέρων. Αυτό τους αφήνει απροετοίμαστους στις δυσκολίες.

Κίτρινο Καπέλο: Μας προτρέπει να σκεφτόμαστε θετικά. Είναι η αισιόδοξη άποψη που μας κάνει να βλέπουμε όλα τα οφέλη αλλά και την αξία της απόφασης μας. Μας βοηθάει να συνεχίσουμε όταν όλα φαίνονται θλιβερά και δύσκολα.

Πράσινο Καπέλο: Συμβολίζει τη δημιουργικότητα. Μπορούμε να αναπτύξουμε δημιουργικές λύσεις σε ένα πρόβλημα. Είναι ένας ανεξάρτητος τρόπος σκέψης στον οποίο υπάρχει κριτική των ιδεών. Μία ολόκληρη σειρά εργαλείων δημιουργικότητας μπορεί να μας βοηθήσει εδώ. Με το «πράσινο καπέλο», υποβάλουμε εναλλακτικές λύσεις, αναζητάμε νέες ιδέες, τροποποιούμε και μεταβάλουμε τις προτεινόμενες ιδέες, χρησιμοποιούμε προκλήσεις και ελιγμούς για να παράγουμε νέες ιδέες και νέες δυνατότητες.

Μπλε Καπέλο: Συμβολίζει τον έλεγχο της διαδικασίας. Αυτό είναι το «καπέλο που φοριέται» από τους ανθρώπους που προεδρεύουν στις συνεδριάσεις. Αφορά στον καθορισμό του προβλήματος και τις σκέψεις που το αφορούν. Επίσης σχετίζεται με: Εκβάσεις, Συμπεράσματα, Περιλήψεις και τι συμβαίνει στη συνέχεια. Το μπλε καπέλο είναι ο οργανωτής της διαδικασίας της σκέψης.

Ο De Bono πίστευε ότι το κλειδί για μια επιτυχημένη χρήση της μεθοδολογίας «Six Thinking Hats», είναι η σκόπιμη εστίαση της συζήτησης σχετικά με μια συγκεκριμένη προσέγγιση, όπως απαιτείται κατά τη διάρκεια μιας συνεδρίασης ή την περίοδο συνεργασίας των μελών της ομάδας. Για παράδειγμα, μια συνάντηση μπορεί να κληθεί να αναθεωρήσει ένα συγκεκριμένο πρόβλημα και να αναπτύξει μια λύση γι’ αυτό. Η μέθοδος θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί, αρχικά, για να εξετάσουμε το πρόβλημα, στη συνέχεια, να αναπτύξουμε μια σειρά από λύσεις, και να επιλέξουμε τελικά μια λύση μέσω της κριτικής εξέτασης του συνόλου των λύσεων που προέκυψαν.

Έτσι, η συνεδρίαση μπορεί να ξεκινήσει με όλα τα μέλη, υιοθετόντας το «μπλε καπέλο» για να συζητήσουμε πώς θα διεξαχθεί η συνεδρίαση, καθώς και την ανάπτυξη του σκοπού και των στόχων. Συνεχίζεται με «κόκκινο καπέλο σκέψης», προκειμένου να συλλέξουμε τις απόψεις και τις αντιδράσεις στο πρόβλημα. Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί αυτή η φάση για να αναπτύξουμε τυχόν περιορισμούς. Η συζήτηση μπορεί να συνεχιστεί με «πράσινο καπέλο», προκειμένου να παραχθούν ιδέες και πιθανές λύσεις. Στη συνέχεια μπορεί να κινηθεί μεταξύ «λευκού καπέλου» σκέψης στο πλαίσιο της ανάπτυξης των πληροφοριών και «μαύρου καπέλου» σκέψης για την ανάπτυξη επικρίσεων της συνολικής λύσης.

Επειδή το κάθε μέλος της ομάδας επικεντρώνεται σε μια συγκεκριμένη προσέγγιση σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή, η ομάδα έχει την τάση να είναι περισσότερο συνεργατική. Έτσι αν ένα μέλος της ομάδας αντιδρά συναισθηματικά («κόκκινο καπέλο»), ένα άλλο μέλος προσπαθεί να είναι αντικειμενικό («λευκό καπέλο») και ένα άλλο μέλος να είναι κριτικό απέναντι στα σημεία που θα προκύψουν από τη συζήτηση («μαύρο καπέλο»).

Πως λειτουργεί…

Η μέθοδος των «Έξι Καπέλων Σκέψης» στηρίζεται στο γεγονός ότι δεν μπορούμε να προσεγγίζουμε κάποιο θέμα από όλες τις κατευθύνσεις ταυτόχρονα – συνεπώς, πρέπει να διαχωρίζουμε τους τρόπους σκέψης μας. Τρία βήματα παρουσιάζονται στη συνέχεια:

Παρουσίαση του προβλήματος / θέματος στα μέλη της ομάδας. Ενημερώνουμε τους συμμετέχοντες ότι η προσέγγισή του προβλήματος θα γίνει από διαφορετικές σκοπιές. Ο συντονιστής πρέπει να εξηγήσει στους συμμετέχοντες ότι θα επεξεργαστούν το πρόβλημα με έξι διαφορετικούς τρόπους σκέψης, τους οποίους αντιπροσωπεύει αντίστοιχα κάθε «καπέλο». Τα μέλη της ομάδας επιλέγουν συνειδητά με ποιο καπέλο θα ξεκινήσει η διαδικασία. Για παράδειγμα, εάν επιλέξουν το «μπλε καπέλο», η συζήτηση θα αρχίσει με όλους τους συμμετέχοντες να υιοθετούν το «μπλε καπέλο» για να αποφασίσουν πώς θα διεξαχθεί η συνεδρία, έχοντας ως βασικό στόχο να αναπτύξουν τους στόχους και τις επιδιώξεις. Η συζήτηση στη συνέχεια μπορεί να υιοθετήσει τον τρόπο σκέψης του «κόκκινου καπέλου» ώστε να συλλέξει απόψεις και αντιδράσεις για την πρόκληση. Σε αυτή τη φάση δημιουργούνται συνήθως και οι περιορισμοί για την οριστική λύση, όπως ποιες πλευρές θα επηρεαστούν από το πρόβλημα και/ ή τις λύσεις του. Αργότερα, η συνεδρία θα μπορούσε να στηριχθεί στο «κίτρινο καπέλο», έπειτα στο «πράσινο» ώστε να δημιουργηθούν ιδέες και λύσεις, και μετά να εναλλάσσεται μεταξύ «άσπρου», για ανάπτυξη πληροφοριών και «μαύρου», για σχολιασμό και κριτική της λύσης.
Επικέμτρωση της ομάδας στη συζήτηση πάνω σε μία συγκεκριμένη προσέγγιση. Οι συμμετέχοντες συνεργάζονται καλύτερα μεταξύ τους διότι εστιάζουν σε μία συγκεκριμένη προσέγγιση τη φορά, αντί να εφαρμόζουν διαφορετικές μεθόδους σκέψης ο καθένας, π.χ. ένα μέλος της ομάδας να αντιδρά συναισθηματικά «κόκκινο καπέλο», κάποιος άλλος να εκφράζεται αντικειμενικά «‘ασπρο καπέλο», ενώ ένα τρίτο άτομο να αντιμετωπίζει κριτικά τις ιδέες που προκύπτουν «μαύρο καπέλο.
Επιλογή λύσης. Μετά την ανάπτυξη των λύσεων, οι συμμετέχοντες εξετάζουν τις συγκεκριμένες λύσεις και επιλέγουν μία.

Αναφορές

Hardcover edition, retrieved March 7, 2012.
de Bono, Edward (1985). Six Thinking Hats: An Essential Approach to Business Management. Little, Brown, & Company. ISBN 0-316-17791-1 (hardback) and 0316178314 (paperback).
Kamal S. Birdi, No idea? Evaluating the effectiveness of creativity training, Journal of European Industrial Training, Vol. 29 No. 2, 2005, pp. 102-111, Emerald Group Publishing Limited
Six Thinking Hats; Official training materials, DeBono Thinking Systems
http://www.debonoforschools.com/asp/six_hats.asp
http://www.debonogroup.com/six_thinking_hats.php
http://www.mindtools.com/pages/article/newTED_07.htm
Spanx on Steroids: How Speedo Created the New Record-Breaking Swimsuit
http://iforest.link-virtus.de/el/el/training-tool-91
http://en.wikipedia.org/wiki/Six_Thinking_Hats