«Ανεστραμμένη» τάξη …«FLIP» your classroom

Όλα αλλάζουν γύρω μας. Ορισμένα με πολύ γρήγορους ρυθμούς.

Οι μαθησιακές ανάγκες των μαθητών αλλάζουν, ακολουθώντας θαρρείς το ρεύμα. Τα εκπαιδευτικά συστήματα αλλά και τα αναλυτικά προγράμματα σπουδών, πρέπει να προσαρμοστούν ανάλογα όσο το δυνατόν γρηγορότερα και να εκσυγχρονιστούν, ώστε να καθοδηγούν πετυχημένα και να υποστηρίζουν τη σύγχρονη διδασκαλία.

Ο διαθέσιμος χρόνος στις αίθουσες διδασκαλίας δείχνει να μην είναι αρκετός. Η πίεση του χρόνου επιδρά συνήθως αρνητικά στην ποιότητα του μαθήματος και κυρίως στην ενεργό συμμετοχή των μαθητών. Ολοένα και περισσότερο υιοθετούνται σύγχρονες εκπαιδευτικές τεχνικές και μέθοδοι μικτής μάθησης (blended learning). Οι τεχνικές αυτές συνδυάζουν διαδικασίες της συμβατικής διδασκαλίας και της εκπαίδευσης από απόσταση με τη χρήση διαφορετικών μέσων, τεχνολογιών  και εκπαιδευτικού υλικού, με στόχο να επιτευχθούν καλύτερα μαθησιακά αποτελέσματα.

Το μοντέλο της «ανεστραμμένης» τάξης;

Η «ανεστραμμένη» τάξη (Flipped Classroom) είναι μια εκπαιδευτική προσέγγιση, η οποία μεταφέρει την παράδοση του μαθήματος (όπου συνήθως γίνεται μονόλογος από τον εκπαιδευτικό) έξω από την αίθουσα διδασκαλίας (κυρίως μέσα από βίντεο ή και κατάλληλα σχεδιασμένο πολυμεσικό υλικό). Με τον τρόπο αυτό ο διδακτικός χρόνος στην τάξη, αξιοποιείται περισσότερο σε αλληλεπιδραστικού τύπου δραστηριότητες και οι μαθητές εμπλέκονται ενεργά με το διαδακτικό εντικείμενο.

Σύμφωνα με την προσέγγιση αυτή οι μαθητές μαθαίνουν παρακολουθώντας βιντεοδιαλέξεις ή  άλλο εκπαιδευτικό υλικό από το σπίτι τους, ενώ η «εργασία για το σπίτι» (homework) γίνεται στη σχολική αίθουσα με τον εκπαιδευτικό και τους μαθητές να συζητούν και να επιλύουν απορίες. Αξιοποιείται η χρήση των Νέων Τεχνολογιών για τη διδασκαλία εντός και εκτός τάξης, η εξ αποστάσεως επικοινωνία μεταξύ εκπαιδευτικού και μαθητή αλλά και μεταξύ των ίδιων των μαθητών, μετατρέποντας την εκπαίδευση σε μία μορφή μικτής εκπαίδευσης. Το κοινωνικό περιβάλλον και η αλληλεπίδραση με αυτό (Vigotsky) επηρεάζει σημαντικά το πώς αντιλαμβάνεται τον κόσμο ο μαθητής. Η εμπειρία και η δράση είναι σημαντικά συστατικά του κύκλου μάθησης, (Kolb) τα οποία προωθεί κι η ανεστραμμένη τάξη όταν «μεταφέρει» το παθητικό ρόλο του μαθητή στο σπίτι και αφιερώνει τον χρόνο της τάξης σε ευκαιρίες δράσης και βιωματικής προσέγγισης.

Αρχικός εισηγητής και θεμελιωτής του μοντέλου της «ανεστραμμένης» τάξης (Flipped Classroom), θεωρείται ο Baker. Καταλυτική όμως, για την εφαρμογή και προώθηση του ακόμα και στις χαμηλότερες βαθμίδες της εκπαίδευσης, ήταν η συμβολή των καθηγητών Bergmann και Sams το 2008, οι οποίοι θέλοντας να  δώσουν  την ευκαιρία στους απόντες μαθητές να παρακολουθήσουν το μάθημα που έχασαν, κατέγραφαν την διδασκαλία τους σε βίντεο, το οποίο αναρτούσαν στο διαδίκτυο, ώστε οι  μαθητές να δουν τη διδασκαλία ετεροχρονισμένα. Η απήχηση του εγχειρήματος ήταν μεγάλη και τους έκανε να αναθεωρήσουν την προσέγγιση της εκπαιδευτικής διαδικασίας μέσα στη σχολική αίθουσα (Berrett, 2012, FLΝ, 2014, Οhttps://fliplearning.com/).

Τα βασικά χαρακτηριστικά της «ανεστραμμένης» τάξης.

Η «ανεστραμμένη» τάξη στηρίζεται σε τέσσερις πυλώνες – βασικά χαρακτηριστικά. Για την ακρίβεια η λέξη “FLIP” είναι το ακρωνύμιο των λέξεων (στα αγγλικά) που αφορούν σε αυτά τα  χαρακτηριστικά (Bishop & Verleger, 2013):

Flexible Environment: Ευέλικτο περιβάλλον.  Ο  δάσκαλος  σε ρόλο καθοδηγητή,  προσαρμόζει  το μάθημα  και το χώρο, ανάλογα με τις ανάγκες και τα μαθησιακά στυλ των μαθητών του και σχεδιάζει  δραστηριότητες  τόσο  για  εξατομικευμένη όσο  και  για ομαδική εργασία. Ο δάσκαλος ενθαρρύνει, υποστηρίζει, παρακολουθεί τις δραστηριότητες και  αναπτύσσει συμβουλευτικό ή/και εμψυχωτικό ρόλο.

LearningCulture: Μαθησιακή κουλτούρα. Οι μαθητές θεωρούνται ενεργοί μαθητευόμενοι “active learners” και οι δάσκαλοι διευκολυντές “facilitators”, διαθέσιμοι στα αιτήματα των μαθητών. Ο μαθητής ανακαλύπτει αλληλοεπιδρώντας τη γνώση, την επεξεργάζεται σε βάθος και την εφαρμόζει. Αναγνωρίζει τις ανάγκες του, θέτει στόχους, και αξιολογεί το βαθμό επίτευξης των μαθησιακών του στόχων, ενισχύοντας έτσι την αυτονομία του.

IntentionalContent: Περιεχόμενο με σκοπό. Ως περιεχόμενο ορίζουμε και αυτό που δίνεται για μελέτη στο σπίτι, πριν το μάθημα, αλλά και τις δραστηριότητες που υλοποιούνται κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Το υλικό που δίνεται για μελέτη στους μαθητές είναι προκαθορισμένο, αυστηρά επιλεγμένο ώστε να εξυπηρετεί τις στρατηγικές του εκπαιδευτικού, να περιλαμβάνει τους γνωστικούς στόχους του μαθήματος και να απευθύνεται σε όλα τα μαθησιακά στυλ μαθητών.

Professional Educator:«Επαγγελματίας» εκπαιδευτικός. Ο εκπαιδευτικός προκειμένου να εφαρμόσει την προσέγγιση αυτή χρειάζεται να έχει αρκετές δεξιότητες. Θα πρέπει να μπορεί να χειρίζεται πολύ καλά τις νέες τεχνολογίες, ώστε να δημιουργεί υλικό ή μέρος αυτού, να επιλέγει υλικό από αποθετήρια εκπαιδευτικού υλικού και να το διαμοιράζει. Είναι απαραίτητο να  μπορεί να  αξιοποιεί κατάλληλα το χρόνο στην αίθουσα διδασκαλίας, ώστε να προωθεί μέσα από τη συνεργασία και την κοινωνική αλληλεπίδραση, την κριτική σκέψη των μαθητών του. Παρά το γεγονός ότι η παρουσία του είναι λιγότερο αισθητή από την παραδοσιακή τάξη ο ρόλος του παραμένει πολύ σημαντικός.

Τα στάδια προετοιμασίας και εφαρμογής

Το μοντέλο της «ανεστραμμένης» τάξης, σύμφωνα με τους Estes et. al. (2014), περιλαμβάνει τρία στάδια προετοιμασίας και εφαρμογής:

1. Πριν την τάξη (pre-class)
2. Μέσα στην τάξη (in-class)
3. Μετά την τάξη (post-class)

1^ο στάδιο «Πριν την τάξη», οι μαθητές λαμβάνουν (συνήθως μέσω κάποιας πλατφόρμας LearningManagementSystem) το  εκπαιδευτικό υλικό για μελέτη. Μπορούν να το δουν όσες φορές θέλουν, να εστιάσουν  σε όποια σημεία επιθυμούν, στο δικό τους χώρο και με το δικό τους ρυθμό (Strayer, 2007) Το πρωτοποριακό στοιχείο αυτής της διαδικασίας είναι ότι με αυτόν τον τρόπο δημιουργείται μια μοναδική διαβάθμιση ως προς την αλληλεπίδραση των μαθητών με το εκπαιδευτικό υλικό, κάτι που δεν συμβαίνει κατά την παράδοση διαλέξεων στην τάξη (Hertz, 2012).

2^ο στάδιο«Μέσα στην τάξη», χρησιμοποιούνται ενεργητικές και συμμετοχικές διδακτικές τεχνικές. Εφόσον ο μαθητής έχει μελετήσει το υλικό «πριν την τάξη», προσέρχεται προετοιμασμένος και ο  σχολικός χρόνος αξιοποιείται με δραστηριότητες προς την  κατεύθυνση της  επίλυσης  προβλημάτων και με διεκπεραίωση ομαδικών εργασιών, που διεξάγονται πάντα με την καθοδήγηση και τη βοήθεια του δασκάλου. Οι μαθητές καλούνται  να συνδυάσουν τις πληροφορίες που προσέλαβαν έξω από την τάξη και να αλληλεπιδράσουν με αυτές και τους συμμαθητές τους με τρόπο, που να αποδεικνύει ότι έχουν γίνει ενεργοί χρήστες των πληροφοριών, με βάση τις προσωπικές τους εμπειρίες, τις ευκαιρίες κριτικής σκέψης και την αλληλεπίδραση μέσω ομαδικών δραστηριοτήτων.

3^οστάδιο«Μετά την τάξη», οι μαθητές καλούνται να αξιολογήσουν τις γνώσεις που έχουν αποκτήσει μετά τα δυο πρώτα στάδια. Μετά τις δραστηριότητες της «αντεστραμμένης τάξης» οι μαθητές κάνουν έλεγχο του επίπεδου των γνώσεών τους και ανάλογα με την επίδοσή τους εντοπίζουν πιθανές αδυναμίες τους, τις οποίες θα βελτιώσουν ανατρέχοντας ξανά στο ψηφιακό υλικό το οποίο παρακολουθούν πλέον με  άλλη  ματιά.  Επιπλέον έχουν τη δυνατότητα να επεκτείνουν τις γνώσεις (ανάλογα με το χρόνο που διαθέτουν).

Οφέλη από την «ανεστραμμένη» τάξη.

Η ταξινομία Bloom  στην ανεστραμένη τάξη (από τον ιστότοπο: https://www.odysseyware.com/blog/using-classpace-flipped-classroom)

Με την εφαρμογή του μοντέλου της «ανεστραμμένης» διδασκαλίας, αυξάνεται η ενεργός εμπλοκή των μαθητών στη μαθησιακή διαδικασία. Οι επιδόσεις και τα μαθησιακά αποτελέσματα τους βελτιώνονται, καθώς και η στάση τους απέναντι στο  σχολείο. Γίνεται καλύτερη διαχείριση του διδακτικού χρόνου και δίνονται ευκαιρίες ανάπτυξης της κριτικής σκέψης. Η αξιοποίηση των ΤΠΕ, όπως για παράδειγμα η παρακολούθηση ψηφιακού εκπαιδευτικού υλικού στο σπίτι, είναι ένα σημαντικό στοιχείο που κινητοποιεί το μαθησιακό ενδιαφέρον και δημιουργεί θετική προδιάθεση για τις διδακτικές δραστηριότητες που θα ακολουθήσουν στην αίθουσα διδασκαλίας. Επιτυγχάνεται καλύτερη διαχείριση του χρόνου μελέτης από τους μαθητές καθώς και αυξημένη αλληλεπίδραση μεταξύ μαθητή – εκπαιδευτικού και μαθητή – μαθητή.

Με την εφαρμογή του μοντέλου της «ανεστραμμένης» τάξης αυξάνεται και η ενεργή συμμετοχή των εκπαιδευτικών στην καθημερινή εκπαιδευτική πράξη βελτιώνοντας την επικοινωνία με τους μαθητές τους. Επιπλέον ο εκπαιδευτικός έχει  χρόνο  για  να παρακολουθήσει την πρόοδο των μαθητών. Στην ατομική ανατροφοδότηση που γίνεται με το πρώτο υλικό που βλέπει στο  σπίτι  του ο  μαθητής,  μπορούν  να  απευθύνουν  ερωτήσεις  ακόμα  κι  αυτοί  που διστάζουν να το κάνουν μέσα στην τάξη. Μέσω της «ανεστραμμένης» τάξης δίνεται η ευκαιρία  στους αδύναμους μαθητές να έχουν επιπλέον στήριξη  από τον εκπαιδευτικό που μπορεί να τους αφιερώσει περισσότερο χρόνο μα και από τους συμμαθητές τους με τους οποίους μπορούν να επικοινωνήσουν, να συνεργαστούν και να αλληλοβοηθηθούν. Οι μαθητές με υψηλές επιδόσεις μπορούν να ξεχωρίσουν μέσω των δραστηριοτήτων της τάξης και να αναπτύξουν ικανότητες καθοδήγησης μέσω της συνεργασίας τους με τους πιο αδύνατους.

Αξιοσημείωτο είναι ότι μια πιθανή απουσία του εκπαιδευτικού ή του μαθητή μπορεί να καλυφθεί στο πλαίσιο της «ανεστραμμένης» τάξης και το διδακτικό έργο να συνεχιστεί και εκτός αίθουσας

…και κάποιοι Προβληματισμοί

Οι βασικότεροι προβληματισμοί έχουν να κάνουν με το κατά πόσο έχουν όλοι οι μαθητές ίση πρόσβαση στην τεχνολογία, με το ότι η διαλογική επικοινωνία εκπαιδευτικού και μαθητή αντικαθίσταται σε ένα μέρος από την βιντεοπαρουσίαση. Στο ότι αυξάνεται τόσο ο χρόνος που αφιερώνει ο μαθητής για μελέτη και προετοιμασία στο σπίτι όσο και αυτός που απαιτείται από τους εκπαιδευτικούς για την δημιουργία του ψηφιακού υλικού. Προκύπτουν ζητήματα  που έχουν να κάνουν με την ποιότητα και την αξιοπιστία των ψηφιακού περιεχομένου που δημιουργείται…

Αντί επιλόγου…

Η χρήση ψηφιακών μέσων στην αίθουσα διδασκαλίας, από μόνη της, δεν αποτελεί εφαρμογή του μοντέλου της «ανεστραμμένης» τάξης.

Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση από μόνη της, δεν είναι «ανεστραμμένη» τάξη.

Η «ανεστραμμένη» τάξη σε καμία περίπτωση δεν υποκαθιστά ή μειώνει το ρόλο του εκπαιδευτικού. Αντίθετα, παρέχει περισσότερο χρόνο προσωπικής επαφής με το μαθητή …και δυνατότητα ανάπτυξης τεχνικών συνεργατικής διδασκαλίας. Απαλλάσσει τον εκπαιδευτικό από παθητικές διαλέξεις στην αίθουσα διδασκαλίας καιτον μετατρέπει από εισηγητή σε διοργανωτή και διευκολυντή της μάθησης.

Βιβλιογραφία – Αναφορές

• Amresh, A., Carberry, A. R., & Femiani, J. (2013). Evaluating the effectiveness of flipped classrooms for teaching CS1. In Frontiers in Education Conference, 2013 IEEE (pp. 733-735), Oklahoma City, OK: IEEE.
• Berrett,  D.  (2012).  How  ‘Flipping’  the  classroom  can  improve  the  traditional lecture.  Chronicle  of  Higher  Education.
• Bormann,  J.  (2014).  Affordances  of  flipped  learning  and  its  effects  on  student  engagement  and achievement (master’s thesis). University of Northern Iowa, Cedar Falls, IA
• Ciampa, K. (2014). Learning in a mobile age: an investigation of student motivation. Journal of Computer Assisted Learning, 30(1), 82–96.
• Estes,  M.  D.,  Ingram,  R.  &  Liu, J. C. (2014). A  review  of  flipped  classroom research,  practice  and  technologies.
• Flipped  Learning  Network  (2014). The  four  pillars  of  F-L-I-P.
• Fulton, K. (2012), Inside the Flipped Classroom. The Journal.
• Hamdan, N.,  McNight,  P.,  McNight,  K.,  &  Arfstrom,  K.  (2013).  A  review  of  flipped  learning. Arlington:  Flipped  Learning.
• Hunley, R. C. (2016). Teacher and Student Perceptions on High School Science Flipped Classrooms: Educational Breakthrough or Media Hype? East Tennessee State University
• Lage, M. J., Platt, G. J., & Treglia, M. (2000). Inverting the classroom: A gateway to creating an inclusive learning environment. Journal of Economic Education.
• Strayer, J. (2007). The effects  of  the  classroom flip  on the learning environment: a comparison of learning activity in a traditional classroom and  flip classroom that  used an intelligent tutoring  system. Ph.D. dissertation.

[ΒΟ-2016]