Ένας σημαντικός Γερμανός Παιδαγωγός ο W.Klafki, στηριζόμενος στη θέση του Κοινωνιολόγου Martin Buber: ο άνθρωπος γίνεται «Εγώ» μέσω του «Εσύ», υποστηρίζει πως ο άνθρωπος είναι ανθρωπολογικά υπαρκτός όχι στην απομόνωσή του, αλλά στην πληθώρα των σχέσεων μεταξύ αυτού και των άλλων ανθρώπων, «των συνανθρώπων του, οι οποίοι αναγνωρίζουν αυτόν και τους οποίους και αυτός αναγνωρίζει» (Ρέλλος, Ν., 2000, σελ. 159). Αυτό το πεδίο το προσφέρει η ομάδα, η οποία αξιοποιούμενη ως μορφή εργασίας των οργανωμένων διδακτικομαθησιακών διαδικασιών γίνεται υπηρετική της κατ’ εξοχήν επιδίωξης αυτών, που είναι η αυτοπραγμάτωση και ο αυτοπροσδιορισμός του ατόμου. Η ομάδα πρέπει να βλέπεται ως μια διατομική ενότητα, όπου μέσα από το κυριαρχικό «Εμείς» οδηγείται το άτομο στην εμπειρία βιώματος του «Εγώ». Κυριαρχεί μεν το «Εμείς», αλλ’ όμως χωρίς να συμβαίνει απώλεια του «Εγώ». (Στην τελευταία περίπτωση η κατάσταση θα οδηγούσε στον ολοκληρωτισμό).
Λέξεις – Κλειδιά: Διεργασία, διαφοροποίηση, σύστημα, συνοχή, προσωπική προσέγγιση, στόχοι, αλληλεξάρτηση, διάρκεια, προσωπική ευθύνη, οριοθέτηση ομάδας, αυτονομία, ρόλοι, αυτοεκτίμηση, φάσεις ανάπτυξης, δομή και λειτουργία, αλληλουχία φάσεων, κανάλια επικοινωνίας, συγκινησιακό κλίμα, ρυθμιστικοί κανόνες (νόρμες), επικοινωνία, προσδοκίες μελών, αλλαγή, συνεξέλιξη, εκπαιδευτική ομάδα, υποκειμενική κουλτούρα, συλλογικότητα, συναλλαγή, πολιτισμική διαφορά
Ομάδα
Μια από τις βασικές ανθρώπινες ανάγκες όλων μας είναι το να ανήκουμε σε μια ομάδα και να είμαστε αποδεκτοί από αυτήν.
Όλοι γεννιόμαστε σε μια ομάδα και σε ολόκληρη τη ζωή μας επηρεαζόμαστε με πολλούς τρόπους από τις ομαδικές εμπειρίες που έχουμε. Μεγάλο μέρος των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων και της μάθησης πραγματοποιούνται μέσα σε ομάδες, ιδιαίτερα κατά την παιδική ηλικία. Όμως, μια τάξη μαθητών, μια παρέα που διασκεδάζει τυχαία μαζί, δεν αποτελούν απαραίτητα ομάδα. Δεν είναι μόνο ο αριθμός των μελών και ο στόχος, που δίνουν υπόσταση στην ομάδα, αλλά κυρίως αυτό που συμβαίνει μεταξύ των συγκεκριμένων ατόμων στο συγκεκριμένο χώρο και χρόνο. Θα γίνουν ομάδα, όταν μέσα από κοινές συναισθηματικές εμπειρίες θα αρχίσουν να αναπτύσσονται αλληλεπιδράσεις και σχέσεις μεταξύ τους.
Η ομάδα είναι μία ζωντανή αναπτυσσόμενη διεργασία, μοναδική στην κάθε της στιγμή και έκφραση, που εμπλέκει πολλές πλευρές της ανθρώπινης λειτουργίας και πολλά επίπεδα κοινωνικής οργάνωσης. Συναποτελείται από τα άτομα- μέλη (ή υποομάδες) που συσχετίζονται, αλληλοεξαρτώνται και συναλλάσσονται. Βρίσκεται ενταγμένη δηλαδή αποτελεί υποσύστημα, σε κάποιο ευρύτερο σύστημα, με το οποίο βρίσκεται σε συνεχή συναλλαγή και αλληλεξάρτηση (ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Γ. 1987)
Σύστημα
Είναι όρος που σημαίνει ότι ένας αριθμός από διεργασίες βρίσκεται σε:
- Αλληλοεξάρτηση
- Αλληλοσυσχέτιση
- Συναλλαγή: το Α βρίσκεται σε διεργασία με το Β και αυτό σημαίνει ότι το Α μεταλλάσσει το Β, τον ίδιο ακριβώς χρόνο που το ίδιο μεταλλάσσεται από αυτό, δηλ. βρίσκονται σε μια συνεχή αλληλεπίδραση και αλληλεξέλιξη
O στόχος της Ομάδας πρέπει να είναι ξεκάθαρος, σαφής, πραγματοποιήσιμος, παρατηρήσιμος.
Η δυναμική της Ομάδας
Από τη στιγμή που αρχίζει να λειτουργεί η ομάδα της τάξης, με άξονα τη συνεργασία των μελών της για την επίτευξη κοινών στόχων, αρχίζει να λειτουργεί μια δύναμη αλληλεπίδρασης. Το κάθε μέλος της ομάδας επηρεάζει και επηρεάζεται από τα άλλα, βοηθάει και βοηθιέται, συμπληρώνει και συμπληρώνεται. Η δύναμη λοιπόν της αλληλεπίδρασης, που δημιουργείται από τη συνεργασία των μελών μιας ομάδας, χαρακτηρίζεται ως δυναμική της ομάδας. Έτσι, ο όρος δυναμική χρησιμοποιείται για να περιγραφεί η πορεία μιας ομάδας προς την επίτευξη των στόχων της και προέρχεται από την λέξη «δύναμη». Βασικοί παράγοντες προσδιορισμού της δυναμικής της ομάδαςΩς βασικοί παράγοντες προσδιορισμού ισχύουν:
- Σχηματισμός ή σύνθεση των ομάδων
- Μέγεθος της ομάδας
- Δομή της ομάδας
- Επίδοση: Όμως η επίδοση, ως κριτήριο σύνθεσης της ομάδας, εμπεριέχει εν δυνάμει τον κίνδυνο να προκύψει πνεύμα ανταγωνιστικό μεταξύ των ομάδων της τάξης. Έτσι, μπορεί να συμβαίνει εδώ το εξής παράδοξο και συγχρόνως αντιφατικό στο πνεύμα και την όλη «φιλοσοφία» της ομάδας: Ενώ τα μέλη της ομάδας μπορεί να συνεργάζονται μεταξύ τους θαυμάσια και αποτελεσματικά και η ομάδα να χαρακτηρίζεται από λειτουργικότητα, η τάξη στο σύνολό της να υποφέρει από τον ανταγωνισμό μεταξύ των ομάδων της, αυτόν ακριβώς που η ομάδα, ως μορφή εργασίας στα πλαίσια των διδακτικο-μαθησιακών διαδικασιών, θέλει να εξοστρακίσει από αυτές.
- Κοινωνικές σχέσεις (κοινωνιόγραμμα: κοινωνιομετρικές ομάδες ή ομάδες φιλίας): Το κριτήριο αυτό ενδείκνυται, όταν προβλέπεται μακροπρόθεσμη εργασία των ομάδων και, ως εκ τούτου είναι καλό, η σύνθεση να παραμένει η ίδια στα διάφορα μαθήματα. Πέραν αυτών των, κατά κάποιο τρόπο, γνωστικών διαστάσεων, υπηρετούνται εδώ, κατ’ εξοχήν, κοινωνικο-συναισθηματικές επιδιώξεις: ενσωμάτωση των «περιθωριακών» μιας τάξης, αίσθημα ασφάλειας και σιγουριάς στα υποκείμενα μάθησης. (Είναι αυτονόητο, ότι όταν κάποιος βρίσκεται σε ένα οικείο και φιλικό κοινωνικό περιβάλλον αισθάνεται καλύτερα ευθύς εξ αρχής). Επίσης, όταν επιχειρείται εξοικείωση των υποκειμένων μάθησης μ’ αυτές τις μορφές εργασίας, όπου, χάριν της απόκτησης καλής εμπειρίας, πρέπει το εργασιακό κλίμα της ομάδας να είναι καλό, η κοινωνιομετρική σύνθεση των ομάδων είναι εξαιρετικά ευνοϊκή για κάτι τέτοιο. Η ομάδα, που έχει προκύψει από αυτό το κριτήριο, παρέχει την ευκαιρία, άτομα που συνδέονται φιλικά μεταξύ τους να εργάζονται μαζί πάνω σ’ ένα κοινό πεδίο δράσης. Κι εδώ δύναται να προσδοκά κανένας εντατικοποίηση της κοινωνικής επαφής, λειτουργικότητα και αποτελεσματικότητα. Όμως εδώ υπάρχει και η άλλη πλευρά: Μέσω αυτού του σχηματισμού των ομάδων υπάρχει και ο κίνδυνος να μετατρέπεται η τάξη σε ομάδες-κλίκες. Με την πέρα για πέρα ρεαλιστική υπόθεση, ότι πρόσωπα με αρνητική στάση ή και μίσος έναντι του εκπαιδευτικού μπορεί, βάσει αυτού του κριτηρίου, να αποτελέσουν μια ομάδα εργασίας, είναι αυτονόητο τι μπορεί να αναμένεται εδώ: Αντί να προκύπτει μια επιδιωκόμενη γόνιμη εργασία, να προκύπτει συγκεντρωμένη άρνηση και υπονόμευση του εκπαιδευτικού και του έργου του.
- Ενδιαφέροντα: H σύνθεση αυτή προσφέρει τη δυνατότητα εντατικότερης κοινωνικής επαφής μεταξύ προσώπων, που, παρά τα κοινά ενδιαφέροντά τους, μέχρι τότε δεν την είχαν. Και από αυτή τη σκοπιά και θεώρηση αποκτά ιδιαίτερη σημασία και αξία. Μπορούμε επίσης να υποθέσουμε ή να πούμε πως η αντιπαράθεση με την εκάστοτε αποστολή της ομάδας προσλαμβάνει, μέσω των κοινών ενδιαφερόντων, μια ιδιαίτερη δυναμική, διευκολυντική και αποτελεσματική της ομαδικής εργασίας. Όμως εδώ υπάρχει και η άλλη πλευρά: Το κριτήριο αυτό μπορεί να φέρει στην ίδια ομάδα άτομα, που, ανεξάρτητα των κοινών ενδιαφερόντων, να έχουν μια διαταραγμένη κοινωνική σχέση μεταξύ τους, οπότε σε μια τέτοια κατάσταση ούτε διεύρυνση της κοινωνικής επαφής δύναται να προκύψει, αλλ’ ούτε και γόνιμη και παραγωγική εργασία δύναται να προσδοκάται. Στην τελευταία περίπτωση αυτό που καταφέρνει ο εκπαιδευτικός «είναι να γίνεται ο ίδιος μισητός» (Ρέλλος, Ν, 2000, σελ. 237). Έτσι, η όλη προσπάθεια εδώ δυναμιτίζεται πριν ακόμη ξεκινήσει.
- Tύχη (σχηματισμός ομάδων με κλήρωση): Η σύνθεση της ομάδας, βάσει αυτού του κριτηρίου, γίνεται δεκτή από τα υποκείμενα μάθησης με ευχαρίστηση και με κάποια -μη δυσάρεστη- εσωτερική ένταση. Ο καθένας ανυπομονεί να δει με ποιον θα συνεργαστεί και θα έχει έτσι και την ευκαιρία για στενότερη κοινωνική επαφή. Αυτό το κριτήριο, εφαρμοζόμενο κατά διαστήματα – γιατί δεν επιτρέπεται να είναι μόνιμος ρυθμιστής της σύνθεσης των ομάδων η τύχη- διαλύει τις οποιεσδήποτε παγιωμένες καταστάσεις ομαδοποίησης, που ενδεχομένως έχουν προκύψει από προηγούμενες συνθέσεις ομάδων, βάσει των προηγούμενων κριτηρίων.
Τι κάνει:
- Καθορίζει τι είναι επιτρεπτό και κατάλληλο ή όχι
- Ρυθμίζει συμπεριφορές μεταξύ των μελών
- Καθοδηγεί και οργανώνει συναλλαγές
- Δημιουργεί πλαίσιο αναφοράς και κλίμα ασφάλειας για τη συναλλαγή των μελών
Πώς γίνεται:
- Καθορίζουμε μαζί με τα μέλη της ομάδας τους κανόνες που χρειάζονται για να λειτουργήσει η ομάδα και να αναπτυχθεί η αμοιβαία εμπιστοσύνη και ο σεβασμός. Μια σειρά βασικοί κανόνες μπορεί να είναι:
- δε φωνάζουμε
- μιλάει μονάχα ένας κάθε φορά
- ακούμε τον άλλο όταν μιλάει
- δε διακόπτουμε
- δε μειώνουμε κανένα
- όλοι είμαστε το ίδιο σημαντικοί
- εμπιστευόμαστε τους άλλους
- δέχομαι όλα τα συναισθήματα, δε δεχόμαστε όλες τις συμπεριφορές
- μιλάμε ειλικρινά
- ότι λέω δε θα μεταφερθεί αλλού
Διεργασίες μιας Ομάδας
- ΣΤΌΧΟΙ
- ΔΙΑΡΚΕΙΑ
- ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΟΜΑΔΑΣ
- ΡΟΛΟΙ
- ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ ΜΕΛΩΝ
- ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ
- ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ
- ΚΑΝΚΑΛΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
- ΦΑΣΕΙΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ
- ΑΛΛΗΛΟΥΧΙΑ ΦΑΣΕΩΝ
- ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
- ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ
- ΑΛΛΗΛΕΞΑΡΤΗΣΗ
- ΑΥΤΟΕΚΤΙΜΗΣΗ
- ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ
- ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
- ΣΥΓΚΙΝΗΣΙΑΚΟ ΚΛΙΜΑ
- ΣΥΝΕΞΕΛΙΞΗ
- ΑΛΛΑΓΗ
Χαρακτηριστικά
1. ΔΟΜΗ (σύσταση και οργάνωση της ομάδας). Η επικοινωνία είναι η καρδιά της ομάδας που εξασφαλίζει σ’ αυτή τη ζωή και την επιβίωσή της, γιατί καμία ομάδα δεν μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά, αν τα μέλη της δεν έχουν την ευχέρεια να επικοινωνούν με ευκολία μεταξύ τους. Η ελεύθερη ροή πληροφοριών (κατανόηση του πράγματος, σκέψεις, συναισθήματα) μεταξύ των μελών μιας ομάδας προσδιορίζει έντονα την αποτελεσματικότητα της ομάδας και την ικανοποίηση και ευχαρίστηση των μελών της (Shaw, 1964, s.111 στο: Graumann, C, στο: Weinert, Fr.κ.ά., Band 1, 1996, σελ. 485).Όμως αυτή η τόσο σημαντική για τη λειτουργία της ομάδας επικοινωνία, εξασφαλίζεται, κατ’ αρχήν, από την εξωτερική δομή της ομάδας (Graumann, C, στο: Weinert, Fr.κ.ά., Band 1, 1996, σελ. 483):
Σχήμα 1: Απεικονίζεται μια διάλεξη στο ακροατήριο. H πλευρά Α είναι ο πομπός και η άλλη πλευρά είναι ο δέκτης. Καθ’ όλη τη διαδικασία οι ρόλοι αυτοί παραμένουν σταθεροί. Δηλαδή δε συμβαίνει καμία αντιστροφή αυτών. Η πλευρά Α είναι η κεντρική φιγούρα και λειτουργεί ως αποκλειστική πηγή πληροφόρησης, ενώ η άλλη πλευρά είναι καταδικασμένη σε (παθητική) ακροαματική διαδικασία.
Στοιχεία της δομής:
- Κανόνες
- Έργο/ στόχος
- Καθορισμένοι ρόλοι
- Θεματικό πρόγραμμα
- Χρονοδιάγραμμα
- Σύνθεση μέγεθος
- Διάταξη στο χώρο
2. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ. Αναφέρεται στον τρόπο που αναπτύσσεται και επιλύει θέματα που προκύπτουν στις σχέσεις των μελών μεταξύ τους
- Επικοινωνία
- Επίλυση δυσκολιών
- Ανάπτυξη ομάδας προσαρμογή σε νέα δεδομένα
- Συναλλαγή μελών με εκπαιδευτή
- Συναλλαγή μελών μεταξύ τους
- Προσέγγιση στο έργο
Φάσεις
- 1η φάση: Αλληλοσύνδεση των μελών
- 2η φάση: Αποσαφήνιση κανόνων λειτουργίας
- 3η φάση: Διαφορές, διαφωνίες, αντιπαραθέσεις
- 4η φάση: Επανατακτοποίηση θεμάτων
- 5η φάση: Νέες στάσεις
- 6η φάση: Επίτευξη πρώτου επιπέδου στόχων
Ρόλος του εκπαιδευτικού
- ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ
- ΚΑΘΟΔΗΓΗΤΗΣ
- ΟΡΓΑΝΩΤΗΣ
- ΙΣΟΤΙΜΟ ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ
- ΕΜΨΥΧΩΤΗΣ
- ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ
- ΦΙΛΟΣ
- ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΤΗΣ
Ρόλοι που αναδύονται από τη διεργασία
- ΗΓΕΤΗΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ
- Ο ΕΙΔΙΚΟΣ ΣΤΟ ΘΕΜΑ
- Ο ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
- Ο ΒΟΗΘΟΣ
- Ο ΑΞΙΟΛΟΓΗΤΗΣ
- Ο ΣΥΝΕΧΩΣ ΕΡΩΤΩΝ
- ΗΓΕΤΗΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ
- ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ
- ΓΕΛΩΤΟΠΟΙΟΣ
- ΕΜΨΥΧΩΤΗΣ
- ΑΜΦΙΣΒΗΤΙΑΣ
- Ο ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΣ
- Ο ΑΠΟΔΙΟΠΟΜΠΑΙΟΣ
Ρόλοι θετικής κοινωνική επιρροής
- Προωθεί την αλληλεγγύη
- Φαίνεται γαλήνιος
- Εγκρίνει
- Δίνει προσανατολισμό και συμβουλές
- Δίνει γνώμη
- Δίνει πληροφορία
- Ζητά μια πληροφορία
- Ζητά μια γνώμη
- Ζητά συμβουλές
ΡΟΛΟΙ ΑΡΝΗΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΠΙΡΡΟΗΣ
- Αμφισβητεί
- Εκδηλώνει ένταση και αρνητισμό
- Εκφράζει το θυμό
ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΟΜΑΔΑΣ ΣΤΟ ΑΤΟΜΟ
- Αλλαγή στάσεων και αξιών
- Ενίσχυση προσωπικής ευθύνης
- Διαμόρφωση αυτοεικόνας και αυτοπεποίθησης
- Υγεία
Η πορεία της Ομάδας
Η ομάδα από τη στιγμή που δημιουργείται δε μένει στατική, αλλά διανύει μια πορεία που περνάει από διάφορα στάδια.
- Αρχικό Στάδιο: Το αρχικό στάδιο, όπου τα μέλη συναντιούνται για πρώτη φορά μεταξύ τους, χαρακτηρίζεται από προσδοκίες, συναισθήματα αμηχανίας, ερωτηματικά, φόβους κ.ά. Δεν υπάρχει ακόμα οικειότητα με το χώρο ή με τον τρόπο λειτουργίας της ομάδας. Κύριο μέλημα του συντονιστή είναι να δημιουργήσει το κατάλληλο κλίμα εμπιστοσύνης και σεβασμού για την ομαδική εμπειρία και να «εκπαιδεύσει» τους συμμετέχοντες στο να είναι μέλη της ομάδας. Πιο συγκεκριμένα στο στάδιο αυτό είναι σημαντικό:
– να γνωριστούν τα μέλη μεταξύ τους
– να διευκρινιστούν οι ανάγκες και οι προσδοκίες των συμμετεχόντων
– να αποσαφηνιστούν οι στόχοι και τα όρια της ομάδας
– να καθοριστούν οι βασικοί κανόνες λειτουργίας της ομάδας - Στάδιο Της Ανάπτυξης: Περνώντας στο στάδιο της ανάπτυξης, αυξάνονται συνάμα και οι αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στα μέλη της ομάδας. Τα άτομα αρχίζουν να νιώθουν πιο οικεία και μιλούν πλέον ανοιχτά για προσωπικά τους θέματα, εκφράζουν συναισθήματα, ιδέες και επιθυμίες. Αρχίζουν να εμπιστεύονται ο ένας τον άλλον και να δημιουργούν στενότερες σχέσεις. Επίσης, εμφανίζονται οι πρώτες διαφωνίες, αλλά και συγκρούσεις μεταξύ των μελών, καθώς αισθάνονται πιο άνετα με τα συναισθήματα τους. Σε αυτό το στάδιο, ο συντονιστής βοηθάει την ομάδα να επικεντρωθεί στο κυρίως θέμα που αναπτύσσεται κάθε φορά και το κάθε μέλος μπορεί να αξιοποιήσει τα ερεθίσματα και την ανατροφοδότηση που παίρνει από την ομάδα.Εναλλάσσονται δύο τύποι δουλειάς, η ομαδική και η ατομική, που ανάλογα με την ομάδα καταλαμβάνουν διαφορετική έκταση.
- Τελικό Στάδιο: Όταν η ομάδα πλησιάζει στο τέλος της, αναδύονται συναισθήματα που συνδέονται με τον αποχωρισμό. Τα μέλη αρχίζουν να κάνουν έναν εσωτερικό «απολογισμό» για το τι έζησαν, τι πήραν, τι δεν πρόλαβαν ή δεν μπόρεσαν να πάρουν. Μπαίνουν έτσι σε μια διαδικασία αποχωρισμού από τα άλλα μέλη και τον συντονιστή. Αυτή η διαδικασία απολογισμού και αποχαιρετισμού είναι αναπόσπαστο κομμάτι της πορείας κάθε ομάδας ανεξαρτήτου είδους και διάρκειας. Ο συντονιστής χρειάζεται να διευκολύνει την έκφραση όλων αυτών των συναισθημάτων και να βοηθήσει τα μέλη να εκτιμήσουν την πορεία τους μέσα σ’ αυτήν.
Ο ρόλος του συντονιστή της Ομάδας
Ο εκπαιδευτικός έχει το ρόλο του συντονιστή της ομάδας. Ο ρόλος του αφορά την οργάνωση της τάξης με τέτοιο τρόπο, ώστε οι ομάδες να λειτουργούν αποδοτικά. Δεν παραδίδει τον έλεγχο της τάξης στους μαθητές, αλλά τους αναθέτει την ευθύνη για την έκβαση μιας δραστηριότητας, τις αποφάσεις και τα συμπεράσματα που θα βγουν από την συγκεκριμένη ομάδα. Ο σκοπός της ομαδοκεντρικής διδασκαλίας όπως προαναφέρθηκε, είναι να θεωρήσουν οι μαθητές την μάθηση ως δική τους υπόθεση και να συμμετέχουν οι ίδιοι συνειδητά στις διαδικασίες ανάπτυξής τους. Απαιτούνται, λοιπόν, συγκεκριμένες ικανότητες από τον συντονιστή. Το ήθος και ο ενθουσιασμός που δείχνει – ή αντίστοιχα η έλλειψη τους- είναι σημαντικοί παράγοντες που επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρονται τα παιδιά στην ομάδα και τον τρόπο που αντιδρούν προς αυτήν. Μια από τις βασικότερες λειτουργίες του ρόλου του είναι να δημιουργήσει ατμόσφαιρα και κλίμα εμπιστοσύνης μέσα στην τάξη. Η συμπεριφορά του εκπαιδευτικού, ο τρόπος με τον οποίο αλληλεπιδρά με τα παιδιά και τους υπόλοιπους ενήλικες, οι αξίες και ο σεβασμός που δείχνει, αποτελούν παράδειγμα για τα παιδιά και βοηθούν στην καθιέρωση της εμπιστοσύνης και της ασφάλειας. Για να ανταπεξέλθει στο ρόλο του ως συντονιστής, ο εκπαιδευτικός χρειάζεται:
-
να αναγνωρίζει την αξία της ατομικότητας, της μοναδικότητας και της διαφορετικότητας των μαθητών του
-
να αποδέχεται τον μαθητή συνολικά, ανεξάρτητα αν συμφωνεί ή όχι μαζί του
-
να αναγνωρίζει τα θετικά του στοιχεία
-
να αναγνωρίζει και να ενισχύει τη δυνατότητα του μαθητή για αυτορρύθμιση και αυτοδιάθεση
-
να ακούει με προσοχή και ενδιαφέρον αυτά που εκφράζει ο κάθε μαθητής και τέλος,
-
να μη βλέπει τους μαθητές ως άτομα «για τα οποία κάνει κάτι», αλλά ως άτομα που μπορούν να δράσουν από μόνα τους, εάν τους δείξει εμπιστοσύνη και σεβασμό.
Οι ρόλοι των μελών της Ομάδας
Σε όλες τις ομάδες, τα άτομα που συμμετέχουν σε αυτές επιλέγουν διαφορετικούς ρόλους, ανάλογα με το τι πιστεύουν ότι απαιτείται από αυτά και ανάλογα με τις ιδέες που έχουν για τις ικανότητές τους. Οι συνήθεις ρόλοι είναι:
- Ο Αρχηγός έργου (task leader). Eίναι αυτός που καθοδηγεί την εκτέλεση του έργου της ομάδας. Τη συγκαλεί, διαλέγει τα μέλη, θέτει και διαφυλάττει τα όρια.
- Ο Συναισθηματικός οδηγός (emotional leader). Είναι αυτός που εκφράζει τα περισσότερα συναισθήματα, βοηθά, αλλάζει ο ίδιος, γίνεται πρότυπο για τους άλλους και στήριγμα στη διεργασία της ομάδας.
- Ο Αποδιοπομπαίος τράγος (scapegoat leader). Γίνεται στόχος επίθεσης των υπολοίπων μελών (συσπειρώνοντάς τους παράλληλα), φορτώνεται τα αρνητικά στοιχεία ανακουφίζοντας τους άλλους, ζητά συνεχώς διευκρινίσεις (στην πραγματικότητα για λογαριασμό των άλλων) και γενικά λειτουργεί θετικά για την ομάδα, αλλά ίσως όχι τόσο για τον εαυτό του.
- Ο Αμφισβητίας οδηγός (defiant leader). Εκφράζει αμφιθυμία για την συμμετοχή του στην ομάδα, θίγει το θέμα της εξάρτησης και της εξουσίας, συσπειρώνει γύρω του τα άλλα μέλη. Επιλέγει να είναι το προκλητικό μέλος της ομάδας.
Η παρουσία των ρόλων αυτών, καθώς και η αναγνώρισή τους, μπορεί να αποδειχτεί χρήσιμη στην ομάδα, αλλά δεν θα πρέπει να ταυτίζουμε τα άτομα με τους ρόλους που παίρνουν. Η ομάδα προχωρά, όταν οι παραπάνω ρόλοι εναλλάσσονται. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού- συντονιστή είναι βοηθητικός ώστε να μην παγιωθεί η οποιαδήποτε ταμπέλα στο μαθητή. Χρειάζεται να βλέπει την οποιαδήποτε συμπεριφορά, όσο προκλητική και αν είναι, χρήσιμη μέσα στα πλαίσια της ομαδικής δουλειάς.
Η ομαδική εργασία μπορεί να προσφέρει πολλά. Η μάθηση μπορεί να είναι διασκεδαστική, ευχάριστη, αλλά ταυτόχρονα πραγματική και να έχει σχέση με τα παιδιά και τις ανάγκες τους. Δίνει την ευκαιρία στα παιδιά να συνεργαστούν με τους εκπαιδευτικούς, να καλλιεργήσουν την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθησή τους, να αναπτύξουν δεξιότητες, να δημιουργήσουν στενές σχέσεις και τέλος να προάγουν τον σχηματισμό μιας κοινότητας που ενδιαφέρεται, μοιράζεται και στηρίζει.
Πλεονεκτήματα
- Ανταλλαγή εμπειριών
- Επικοινωνία
- Αλληλεπίδραση
- Βίωμα ως μέσο για νέες εμπειρίες
- Το αίσθημα του ανήκειν
Προβληματισμοί
- Διαφορετικές ικανότητες, γνώσεις, δεξιότητες
- Αποκλεισμός ατόμων
- Ρόλοι στην ομάδα
- Ατομικότητα
- Επιβράδυνση
- Πολυπλοκότητα
Γιατί αποτυγχάνουν οι Ομάδες
- Έλλειψη κατανόησης του προβλήματος
- Αποτυχία να ακολουθηθεί μια συστηματική και μεθοδική προσέγγιση
- Στις συναντήσεις κυριαρχούν λίγα άτομα
- Η ανάγκη για αλλαγή εκλαμβάνεται συχνά από τον επικεφαλής ως ανεπάρκεια εκ μέρους του και για αυτό το λόγο αντιστέκεται
- Φόβος τιμωρίας εάν το μέλος της ομάδας εκφραστεί ανοιχτά
- Ανταγωνισμός αντί συνεργασία
- Αδυναμία να δουλέψουν ως ομάδα
Βιβλιογραφία:
- Κανάκης, Ιωάννης: Η οργάνωση της διδασκαλίας-μάθησης με ομάδες εργασίες,, εκδόσεις Γρηγόρη, Αθήνα, 1987
- Mατσαγγούρας, Ηλίας: Ομαδοσυνεργατική διδασκαλία, εκδόσεις, Γρηγόρη, Αθήνα,1995
- Meyer,Ernst: Ομαδική διδασκαλία, Θεμελίωση και παραδείγματα, εκδοτικός οίκος, Αφοι Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη,1987
- Ρέλλος,Νικόλαος:Για μια επίκαιρη διδασκαλία, εκδόσεις Gutenberg, Aθήνα,2000
- Ρέλλος,Νικόλαος:Έλεγχος μάθησης-Αξιολόγηση μαθητικής επίδοσης, εκδόσεις Gutenberg, Aθήνα,2003
- 205 Βιωματικές ασκήσεις για εμψύχωση ομάδων, Ζάννα Αρχοντάκη- Δάφνη Φιλίππου, εκδόσεις Καστανιώτη
- Η επιβίωση στις ομάδες, Tom Douglas, εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα
Πηγές:
Η Τεχνολογία στην Εκπαίδευση 