Στόχος και σκοπός

Οι όροι σκοπός (aim, goal) και στόχος (objective), εννιολογικά δεν διαφέρουν μεταξύ τους. Στη Διδακτική όμως δίδεται συμβατικά στη λέξη σκοπός γενικότερη σημασία και στη λέξη στόχος ειδικότερη.

Ο καθορισμός εκπαιδευτικών σκοπών είναι ιδιαίτερα κρίσιμος παράγοντας για τη διαδικασία της μάθησης.

• Ενημερώνουν τους εκπαιδευόμενους για το τι ακριβώς θα αποκομίσουν από το εκπαιδευτικό υλικό και
• Βοηθούν τους συγγραφείς μαθημάτων στο να αποφασίσουν στο τι ακριβώς θα περιλάβουν κατά την ανάπτυξη-συγγραφή του υλικού.

Πολλές φορές υπάρχει σύγχυση στη διάκριση μεταξύ στόχου και σκοπού καθώς αρκετά συχνά οι δύο όροι χρησιμοποιούνται ως συνώνυμοι σε συνδυασμό με άλλες έννοιες όπως αποτελέσματα, δεξιότητες, προθέσεις κ.λπ.

Ο στόχος αποτελεί μία γενικότερη δήλωση του τι θα μάθουν οι εκπαιδευόμενοι ή του τι θα κάνει ο εκπαιδευτής. Είναι δηλαδή οι γενικές κατευθύνσεις και πλαίσια μέσα στα οποία θα κινηθεί η διδασκαλία.

Ο σκοπός αποτελεί μία ειδικότερη δήλωση όσο αφορά το τι θα είναι ικανοί οι εκπαιδευόμενοι να κάνουν ως αποτέλεσμα της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Μια εξειδικευμένη επιδίωξη σχετική με το πώς αναμένεται ο μαθητής να είναι στο γνωσιολογικό, συναισθηματικό και ψυχοκινητικό τομέα μετά την ολοκλήρωση του μαθήματος.

Τίθεται λοιπόν το ερώτημα πως μπορούν να διατυπωθούν επιτυχώς οι σκοποί έτσι ώστε να μην συγχέονται με στόχους.

Αξίζει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με τον Rowntree, 1994, pg 50-56,  υπάρχουν τέσσερις κατηγορίες σκοπών (Rowntree, 1994, pg 50-56).

1. Μνήμης. Για παράδειγμα ποιους όρους, ορισμούς, διαδικασίες θα πρέπει ο εκπαιδευόμενος να θυμάται
2. Συμπεριφοράς. Με ποιους τρόπους αναμένουμε να δούμε κάποιες αλλαγές στα πιστεύω τις αξίες τα ενδιαφέροντα του εκπαιδευόμενου
3. Κατανόησης. Με ποια νέα εκτίμηση-εκδοχή, αναμένουμε ο εκπαιδευόμενος να εξηγήσει, να μεταφράσει ή να προβλέψει τον κόσμο του.
4. Ενέργειας. Ποιες νέες φυσικές ή διαπροσωπικές ενέργειες θα είναι σε θέση να φέρει εις πέρας ο εκπαιδευόμενος.

Ο εκπαιδευτής ή συγγραφέας, αφού περιλάβει και τις τέσσερις κατηγορίες σκοπών θα πρέπει να κάνει χρήση ανάλογων διατυπώσεων όπως: “Μετά την ολοκλήρωση της ενότητας (κεφαλαίου, βιβλίου, μαθήματος) θα είστε ικανοί ( ή περισσότερο ικανοί) να ….” και στη συνέχεια να διατυπώνονται οι σχετικοί σκοποί κάνοντας χρήση κάποιου ρήματος του οποίου η απόδοση –επίδραση μπορεί να παρατηρηθεί.

Για μεγαλύτερη διευκόλυνση ο Rowntree στο βιβλίο του παραθέτει και σχετική λίστα ρημάτων που πρέπει ή δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται για την περιγραφή σκοπών.

Αποφυγή λέξεων και φράσεων όπως	Χρήση λέξεων και φράσεων όπως
Γνωριζω  Καταλαβαίνω  Κατανοώ πλήρως  Εξοικειώνομαι με…  Έχω καλή κατανόηση με …  Εκτιμώ  Αποκτώ την αίσθηση για …  Αναγνωρίζω την βαρύτητα ….  Ενημερώνομαι για…  Μαθαίνω τα βασικά από ….  Πιστεύω σε …	Διατυπώνω  Περιγράφω  Δίνω παράδειγμα από…  Προτείνω λόγους γιατί …  Εξηγώ  Αξιολογώ  Επιλέγω  Διακρίνω ανάμεσα  Φέρω εις πέρας  Συνοψίζω  Συγκρίνω  Επιδεικνύω –Καταδεικνύω

Είδη (γενικότερα)

• Γενικοί σκοποί (GOALS) Εκφράζουν τις αξίες μιας συγκεκριμένης χώρας,
  οριοθετούν τους γενικούς προσανατολισμούς του εκπαιδευτικού συστήματος ως όλου, έχουν κοινωνική διάσταση.
• Ειδικοί σκοποί  (AIMS) Αναφέρονται σε μέρος (-η) του εκπαιδευτικού συστήματος.
• Αντικειμενικοί στόχοι (σκοποί) (OBJECTIVES) Αναφέρονται στα αποτελέσματα που προκαθορίζονται και αναμένονται να προκύψουν από την εφαρμογή του εκπαιδευτικού συστήματος.
• Επιμέρους στόχοι (TARGETS) Αναφέρονται σε μικρές εκπαιδευτικές οντότητες (π.χ. διδακτική ενότητα)

Διατύπωση των στόχων

Έχει μεγάλη σημασία γιατί η επιτυχία εξαρτάται κατά μεγάλο μέρος από αυτήν. Πρέπει να αποφεύγουμε γενικά ρήματα όπως π.χ. Να γνωρίσει, να μάθει, να κατανοήσει. Καλύτερα να χρησιμοποιούνται ρήματα πιο συγκεκριμένα όπως π.χ. Να ορίζει, να επεξηγεί, να προσδιορίζει, να δικαιολογεί, να συσχετίζει, να κρίνει.

Ρήματα που χρησιμοποιούμε συνήθως (διάκριση κατά BLOOM)

• Γνωστικός τομέας
  • ΓΝΩΣΗ: αναφέρω, περιγράφω, ονομάζω, διατυπώνω
  • ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ: διασαφηνίζω, διευρύνω, μετατρέπω, επεξηγώ, διαφοροποιώ, προσδιορίζω,  προεκτείνω, προβλέπω, γενικεύω
  • ΕΦΑΡΜΟΓΗ: εφαρμόζω, επιλύω
  • ΑΝΑΛΥΣΗ: διακρίνω, επιλέγω
  • ΣΥΝΘΕΣΗ: συνθέτω, ταξινομώ, κατατάσσω, συνδυάζω
  • ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΑ αξιολογώ, συγκρίνω, διακρίνω, επιλέγω
• Συναισθηματικός τομέας (αισθάνομαι, βιώνω, ικανοποιούμαι, απολαμβάνω, αρέσω)
• Ψυχοκινητικός τομέας (μετρώ, απεικονίζω, συναρμολογώ, κατασκευάζω)
• Παραδείγματα λέξεων και όρων που ενδείκνυται να χρησιμοποιούμε κατά τη διατύπωση στόχων
• Αναγνωρίζω αντικείμενο, τόπο, χρονολογία, ορισμό.
• Ανακαλώ προηγούμενη γνώση.
• Απομνημονεύω χρονολογίες, όρους, ορισμούς.
• Απαριθμώ μέρη, είδη, περιπτώσεις, αίτια, αποτελέσματα, παραδείγματα, επιχειρήματα, στάδια διαδικασίας.
• Αναφέρω μέρη, στοιχεία, είδη, αίτια, αποτελέσματα.
• Αναλύω στα στοιχεία, στα είδη, στα συστατικά μέρη.
• Αντικαθιστώ λέξεις, όρους.
• Αιτιολογώ αναφέροντας/ανευρίσκοντας την αιτία/λόγο.
• Αποδεικνύω πρόταση, ισχυρισμό, θεώρημα (λογικώς), νόμο (πειραματικώς).
• Γράφω (καταγράφω) παρατηρήσεις, μετρήσεις, κύρια σημεία, περίληψη.
• Δείχνω (επισημαίνω) συγκεκριμένο αντικείμενο.
• Διακρίνω στοιχεία, είδη, συστατικά, προϋποθέσεις απότα συμπεράσματα
• Διατυπώνω επιχείρημα, νόμο, ορισμό.
• Εκτελώ άσκηση, πειράματα, οδηγίες.
• Εφαρμόζω κανόνα, νόμο, μέθοδο, αρχή.εξάγω (συνάγω) κανόνα, νόμο, συμπέρασμα, συνέπειες.
• Κάνω παραλλαγές, αντικαταστάσεις, συμπληρώσεις.
• Κατατάσσω (ιεραρχώ) σε έννοια, τάξη, κατηγορία, γένος μεβάση καθορισμένα κριτήρια.
• Κατασκευάζω μοντέλο, συσκευή.
• Λύνω άσκηση, πρόβλημα.
• Μετρώ συνεχή ή ασυνεχή δεδομένα.
• Μεταφράζω ένα κείμενο από μία γλώσσα σε άλλη.
• Μεταφέρω από ένα συμβολισμό σε άλλο.
• Ολοκληρώνω (συμπληρώνω) πρόταση, κανόνα, νόμο, τύπο.ορίζω λέξεις, όρους, τάξεις, σύνολα, έννοιες.
• Παραβάλλω/αντιπαραβάλλω/ γεγονότα, καταστάσεις, ευρήματα, αποτελέσματα-συγκρίνω για να εξαγάγω ομοιότητες, διαφορές.
• Παραφράζω κείμενο, κανόνα, νόμο, αρχή.
• Περιγράφω καταστάσεις, συνθήκες.
• Προσάγω/ αναφέρω/ παραθέτω επιχειρήματα, παραδείγματα.
• Προχωρώ (προβαίνω) σε γενικεύσεις, συμπεράσματα.
• Συνοψίζω μια διάλεξη, δηλώσεις, συμπεράσματα.
• Ταξινομώ βάσει καθορισμένων κριτηρίων.

Αναφορές/βιβλιογραφία:

• Rowntree D, (1994). “Preparing Materials for Open, distance and Flexible Learning”, Open and Distance Learning Series, Kogan Page Limited, ISBN 0749411597, London GB.
• BIoom, B. – KrathwohI, D. (1986), Ταξινομία διδακτικών στόχων, τ. Α-Β, εκδ.Κώδικας, Θεσσαλονίκη.
• Mager, R. (1985), Διδακτικοί στόχοι και διδασκαλία, εκδ. Κυριακίδη,Θεσσαλονίκη.
• Ματσαγγούρας, Η. (2006), Στρατηγικές διδασκαλίας, εκδ. Gutenberg, Αθήνα.